Şiddetli bir psikolojik hastalık düşündüğümüzde aklımıza ilk olarak şizofreni gelir. Şizofreni her kültürden, yaşamın her kesiminden gelen insanlarda görülebilir. Şizofreninin neredeyse epilepsi kadar yaygın bir hastalık olduğunu duymak birçok insanı şaşırtır. Herhangi birimizin yaşamında şizofreni olma riski yaklaşık %1’dir. Genellikle genç yaşta başlayan bu bozukluğun belirtileri arasında algılama, düşünme, hareket, benlik duygusunda bozulma ve ilişkilerde aşırı tuhaflık gibi problemler vardır. Hastalık sürecinde alevlenme ve yatışma dönemleri görülür. Alevlenme döneminde gerçeklikten ciddi bir kopuş ve mantık dışı davranış ve düşünceler vardır. Kişi algılama bozukluğuna bağlı olarak bizim duymadığımız sesleri duyduğunu iddia edebilir ve buna göre davranabilir. Ancak alevlenme belirtileri tedavi edildiği durumda bireyin gerçeği değerlendirme yetisinde büyük oranda iyileşme görülür.
Bir hasta yakınının başına gelebilecek en güç durumlardan birisi, hekimler tarafında ciddi bir rahatsızlığının olduğu onaylandığı halde hastalığını kabul etmeyen ve yardımı reddeden bir hastanın olmasıdır. Gerçeği değerlendirme yetisi bozuk ve psikozun tüm belirgin belirtilerini gösteren şizofreni hastalarında içgörünün yokluğu da söz konusudur. Hastalığın kabul edilmesindeki güçlük bazen hastadan çok hasta yakınlarında veya her iki tarafta birlikte görülebilir.
Şizofreni tanısı alan bireyler, başkalarından farklı davrandıkları ve göründükleri için toplum tarafından damgalanıp, dışlanabilirler. Ayrıca düşünce içeriğindeki bozukluk dikkatsizlik, motivasyon azlığı, umutsuzluk, başarısızlık gibi durumlara yol açabilir. Böyle bir durumda birey dışında, hiç kuşkusuz aile fertleri de en yüksek düzeyde etkilenmektedir. Hastalığın sürecini bilmeyen aile hastalarındaki değişimi bazen şaşkınlıkla bazen tedirginlikle bazen de kötü ebeveynlik ve yetiştirme eksikliğine dair endişelere neden olan suçlulukla izleyebilir. Aile fertleri karşılaştıkları ile çaresizlik, güçsüzlük gibi durumlarla ‘’ne yapacağını bilemez ‘’ durumda kalabilir. Bu hastanın klinik gidişatını kötü yönde etkiler.
Bakımın güç ve uzun süreli olduğu bu süreçte ailenin hastaya yönelik bakım yükü de ağırdır. Tüm bunlar aile bireylerinde, hastanın bakım verene bağımlılığıyla birlikte sosyal aktivitede değişim, duygusal problemler, ekonomik güçlükler ve damgalanma korkusuyla kaynaklanan sosyal izolasyon ve aile içi sorunlar gibi durumlara yol açabilir. Hastanın davranışlarının değiştirilmesinin zorluğu ve bakımın mecburi olması ailede ağır bir stres de oluşturabilir. Bu tür problemler aile işlevinin bozulmasına yol açtığı gibi ailenin ruh sağlığını da olumsuz etkileyebilir.
Hastalıkla baş edebilmenin en güçlü ve doğal kaynağı ailedir. Yetişkinleri etkileyen hastalıklar arasında aile içinde en çok problemlere neden olan ve ailede işlev bozukluğuna yol açan hastalıklardan biri şizofrenidir. Hastanın tedavisi sürecinde, ailenin de sağlıklı bir danışmanlık hizmeti alması gereklidir. En başından itibaren aile üyelerinin de bu süreçten nasıl etkilendikleri ve gereksinimleri saptanmalı, birlikte bir çözüm yoluna gidilmelidir. Çünkü aile de tedavi ekibinin bir parçasıdır ve ruhsal ve toplumsal açıdan desteklenmelidir. Aile üyelerini de ayakta tutup umut aşılayacak girişimler, krize müdahale ile başlatılıp aile tedavisi ile sürdürülmelidir. Ancak ruh ve beden sağlığı yerindeki aile üyeleri tedavi işbirliği oluşturup sağaltıma katkıda bulunabilir. Hastalarının tedavisi başlatılan aile üyelerine duygusal destek, şizofreninin klinik özellikleri, nedenleri, gidiş ve sonlanımı ile ilgili hastalık eğitimi, aile örüntülerini kuvvetlendirme, iletişim sorunlarını çözme ve baş etme becerisi kazandırmanın yanı sıra stresle baş etmeyi içeren müdahalelerde bulunulması gerekir.
Tüm bu müdahalelerle birlikte problem çözme becerisi kazanan aile yaşadıkları sorunu daha nesnel ve somut bir şekilde tanımlar. Aile içi iletişim becerilerinin gelişmesiyle birbirlerine karşı daha anlayışlı bir tutum içinde olurlar. Baş etme becerilerini artırma ve stres azaltma teknikleriyle aile, sorunları çözebilme yollarının kapasitesini artırır, böylece sosyal destek ağını genişletme olanağı bulur. Bu türden müdahalelerin şizofreni tedavisine katkıları ve hastalığın süreci üzerindeki olumlu etkileri kanıtlanmıştır. Şu unutulmamalı ki insanlar birbirlerinin şizofreni olmasına neden olmayacakları gibi hastalık da kimsenin suçu değildir.
Buse ÖZCAN